Wandelen door Z.O. Drenthe
Wandelen door 'nieuw' land is vanwege de rechte lijnen en het gebrek· aan natuurlijke vormen vaak onaangenaam. De verveende grond in het zuidoosten van Drenthe biedt echter een geheel eigen gezicht: nieuw land met oude restanten.
Bart Aardema Foto's Jan Zeeman
Het uiterste zuidoosten van Drenthe was tot ver in de twintigste eeuw woest en ledig. Zeker in de zeventiende, ook wel Gouden Eeuw genoemd, was het gebied vrijwel ondoordringbaar. De enige weg van betekenis in dit gebied was de doorgangsweg naar de vesting Coevorden, die Nederland destijds beschermde tegen invallen van vijanden vanuit het oosten. Coevorden lag op een zandrug temidden van de venen op een doorwaadbare plek op de plaats waar vele rivieren samenvloeien, vandaar de naam: koevorde.
De venen in het zuiden en oosten van Drenthe hadden evenwel meerdere doorgangen. Op die plaatsten bouwde men schansen, zoals de Valtherschans. Ten oosten van Coevorden lag ook een kleine doorgang in het moeras. Hier bouwde men de Katshaar-schans. De naam doet denken aan een smalle zandrug, een haar, en Kats zou een naam kunnen zijn; dus het haar van Kats. In oude geschriften komt overigens ook de naam Cathardtpas. Cathardt is net als Katshaar geen woord en deze naam zou kunnen duiden op een harde, doorwaadbare plaats in het moeras van iemand met de naam Cat.
Kats is een bekende naam in Zuid-Drenthe. De letters C en K werden net als nu ook vroeger door elkaar gebruikt. De naam zal dus wel kloppen, maar wat de precieze toestand van de doorgang van het moeras was, is niet eenduidig te achterhalen uit de naam. Hoe het ook zij, feit is dat je daar een doorgang had en vandaar dat er een schans werd gebouwd.
Het is algemeen aanvaard dat de eerste versie van de schans een redoute was, een met aarden-wallen omsloten vestingwerk zonder uit- of inspringende delen. Hij werd opgericht in 1672, het rampjaar, toen Nederland zowel door Engeland, Frankrijk alsmede door Bommen Berend, de bisschop van Münster, werd aangevallen. Om de bisschop van Münster geen sluiproute te bieden plaatste men waarschijnlijk de schans. De bisschop had echter geen sluiproute nodig, want hij veroverde vrij simpel Coevorden en ging daar dus langs naar Groningen ..
De Kathaarschans werd daarop verwaarloosd, maar in de Franse tijd, in 1797 werd hij weer in gebruik genomen. Men bouwde er zelfs naar verluidt een retranchement bij, naar ontwerp van Van Hooff. Het verdedigingswerk deed tot 1851 dienst in de zogenaamde eerste linie van de Eems. Tegenwoordig is het complex eigendom van de stichting Oud Drenthe.
Van het woeste ledige land is weinig meer over, maar vanaf het StieltjeskalaaI voert een breed boerenpad naar de Katshaarschans. En daar loop je dan door een weidse omgeving over een eeuwenoud pad naar een heideveld met boomopslag. In dat stukje natuur ligt de Katshaarschans. De schans zelf ligt er ondanks zijn leeftijd verbazend goed bij, een recht vierkant van aarden wallen van 50 bij 50 meter. Een eindje verder ligt een ongeveer 150 meter lange aarden wal, volgens een infobord het retranchement, de wal waarop men zich terugtrekt als de hoofdschans is verloren. De ligging ten zuiden van de redoute doet evenwel meer denken aan een eerste verdedigingslinie.
Het pad, de oude weg, voert verder naar het gehucht Vlieghuis. Op de kaart van uitgever Nicolaas Visscher uit 1652 loopt de oude weg van hier verder naar Schoonebeek. Tegenwoordig ligt er de N863. Het lage land erachter is in de negentiende en twintigste eeuw ontwikkeld en je kunt tegenwoordig via een keurig asfaltweggetje naar het Schoonebeker Diep of Grens Aa, lopen. Ondanks de vervening heeft het landschap hier nog altijd iets ongenaakbaars. Dat effect wordt nog versterkt door de onnozel ogende technische speeltjes aan de Duitse kant van de beek. Het zijn zogenaamde jaknikkers die het laatste restje van de oertijd in de vorm van olie uit de grond zuigen.
Het Schoonebeker Diep is een echte grensrivier. Bruggen en dammen ontbreken. Precies waar de grens afbuigt van de beek ligt de eerste brug. De weg die daar op aansluit is een boerenpad, dat naar Weijerswold leidt. Met de eiken langszij lijkt het een oude weg. Op de kaart uit 1652 is hij niet vermeld. Wel staat hij op de stafkaart uit 1851. Zo loop je door jong land over oude wegen .
INFO:
lengte: ong. 11 km
Route: landschaps- en cultuurwandeling
Pad: meest goed te belopen paden (na regen deels blubber) en geasfalteerde, maar vrij wel autoloze wegen
Bereikbaarheid: Vanuit Emmen N376 naar Veenoord en dan N853 naar Schoonebeek; hier N853 naar Coevorden; halverwege deze weg bij gehucht Weijerswold naar startpunt Parkeren: langs de kant van de weg bij startpunt
De route
Start: Stieltjeskanaal afslag Katshaarweg; volg zandpad (bordje Katshaarweg) tot weg bij boerderij uitkomt op asfaltweg, RA; bij verbodsbord en wegwijzer 'schans' LA, pad voert direct naar de redoute; voor wandeling paadje rechts om redoute heen nemen; houten hek, pad naar links nemen dat langs redoute naar het retranchement voert; pad komt uit op parkeerplaats, RD pad langs bosrand en akker; pad wordtverhard en eindigt bij gehucht Vlieghui~ op grote weg met fietspad, RA; na ong. 700 m
LA (groene wegwijzer richting Coevorden); volg de weg tot deze uitkomt bij beek, RA (ANWB-paddestoel richting Coevorden); weggetje wordtfietspad (asfalt); volg fietspad over oever tot de eerste brug, RA boerenpad; na 50 m T-kruising RA boeren pad met eiken langszij; volg dit pad tot het uitkomt op asfaItweg, RD richting dorpje; in dorpje (Weijerswold) meteen LA; kruising met hoofdweg, RD; weg volg~n; kruising met zandpaden, RD, zandpad; pad eindigt op weg langs kanaal RA naar startpunt.